UNMAKING: een onderzoeksprogramma over de transformatie naar een duurzame maatschappij door het openbreken van kapitalistische structuren

Dit project hanteert een unieke aanpak van interdisciplinaire theorieën en innovatieve methoden om te onderzoeken of, wanneer en op welke manier grassroots initiatieven niet-duurzame instituties en praktijken, diepgeworteld in kapitalistische samenlevingen, open kunnen breken.

Motivatie

Moderne kapitalistische samenlevingen worden gekenmerkt door hun niet-duurzame relaties tot de natuurlijke omgeving. In 1990 zagen we de opkomst van de Duurzame ontwikkelingsstrategie als poging om de relaties tussen mens, dier en milieu te verduurzamen. Duurzame ontwikkeling voorziet in de behoefte van de huidige generatie, zonder de behoefte van toekomstige generaties in gevaar te brengen. Maar is het voldoende om de negatieve gevolgen van kapitalistische systemen te bestrijden, of zijn deze gevolgen inherent verbonden aan liberale, kapitalistische structuren?

De noodzaak van een maatschappelijke transformatie naar duurzaamheid wordt steeds meer geaccepteerd. Hoe een dergelijke transformatie echter tot stand komt in de praktijk, blijft voorlopig nog onduidelijk. Mogelijk kunnen grassroots initiatieven bijdragen aan de maatschappelijke transformatie naar duurzaamheid, maar we kunnen ons afvragen of zij in staat zijn om kapitalistische structuren open te breken en een dergelijke transformatie op gang te brengen.

Onderzoeksvraag

In welke mate, onder welke omstandigheden en op welke manier zijn grassroots innovaties in staat om moderne, kapitalistische praktijken open te breken?

Wat is ‘unmaking’ oftewel openbreken?

Openbreken is onze Nederlandse vertaling van de term ‘Unmaking’. Unmaking is een origineel concept binnen dit onderzoeksprogramma, waarmee we doelen op het openbreken van kapitalistische structuren, om zo bewust ruimte te creëren voor alternatieven die niet compatibel zijn met een kapitalistisch systeem. Enkele voorbeelden zijn

1. de Transition Town beweging, waarin leden een innerlijke transitie ondergaan. Ze nemen afstand van niet-duurzame gewoonten om zo plaats te maken voor een harmonieuzere relatie tussen mensen en met de natuur.
2. Stadslandbouwprojecten waarbij ruimtes in steden (zoals daken van parkeergarages) worden geherdefinieerd om met nieuwe manieren van stedelijke voedselproductie te experimenteren.
3. Het Ecodorp in Lammas dat actief lobbyde bij de overheid van Wales voor een wijziging van het bestemmingsplan om zo wonen in zelfgebouwde eco-huizen op voormalige landbouwgrond mogelijk te maken.
4. De Fordhall boerderij in Engeland die weigerde zich te laten leiden door de dwingende druk van economische groei waardoor de boerderij actief moest gaan nadenken over alternatieve vormen van bestuur.

Verwachte resultaten

In dit onderzoeksprogramma worden diverse grassroots initiatieven in de voedsel- en landbouwsector met elkaar vergeleken om:

1. Unmaking-processen binnen grassroots initiatieven te identificeren en te categoriseren;
   te verklaren of, en op welke manier, unmaking ruimte creëert voor alternatieve praktijken op verscheidene niveaus: van het individueel tot het sociaal-ecologisch niveau ;
2. de interactie tussen unmaking-processen op deze verschillende niveaus te begrijpen;
3. te verklaren waarom unmaking-processen tot verschillende uitkomsten leiden in functie van diverse varianten van kapitalisme;
4. een theorie te ontwikkelen over de rol van unmaking in de maatschappelijke transformatie naar duurzaamheid.

Case selectie en methoden

In dit onderzoeksprogramma bestuderen we of, en op welke manier, unmaking van kapitalistische structuren plaatsvindt in twee soorten grassroots initiatieven: permacultuur en gemeenschapslandbouw (community supported agriculture (CSA)). Beide beschikken over de potentie om de maatschappelijke transformatie naar duurzaamheid aan te jagen.

Over een periode van vijf jaar zal er een selectie aan zowel permacultuur- als CSA-initiatieven worden bestudeerd in Nederland, Italië, Duitsland en Spanje. Door de verhalen en ervaringen van de verschillende initiatieven met elkaar te vergelijken, verkennen we binnen dit onderzoeksprogramma mogelijke causaliteit binnen complexe sociaal-ecologische systemen. Om deze reden maken we gebruik van twee aanvullende analysemethoden: “Event Structure Analysis” en “Qualitative Comparative Analysis”

Unieke elementen in dit onderzoeksprogramma

1. Dit onderzoeksprogramma is uniek omdat het kijkt naar de rol van unmaking in de maatschappelijke transformatie naar duurzaamheid. In dit onderzoeksprogramma beargumenteren wij dat om een dergelijke transformatie te realiseren eerst doelbewust afstand moet worden genomen van oude, niet-duurzame praktijken.
2. Dit onderzoeksprogramma mobiliseert en integreert theorieën uit diverse onderzoeksvelden om de transformatie naar een duurzame samenleving te onderzoeken.
3. Tot slot heeft dit project een originele methodologische aanpak, waarbij verschillende typen methoden worden gecombineerd om veranderingstrajecten te beschrijven, en algemene causale mechanismen binnen complexe sociaal-ecologische systemen te identificeren.